بازی محلی قاب بازي ،بجول (آشيق)

 بازی محلی قاب بازي ،بجول (آشيق)
یکی از بازیهای دسته عمومی و جالب بیدخت قدیم “پادشا – وِزیرک ” (padešã-vezirak) بود. ابزاری که در این بازی به کار برده میشد یک بجول (bejōl) یا مجول (mejōl) و به توضیح دیگر، یک قاپ بود و بجول در واقع همان استخوان بندگاه پا و ساق یعنی استخوانی هست که در مچ پا بین دو غوزک قرار دارد.

گفتنی هست هر بجول چهار وجه دارد که با توجه به نوع بازی، نام آن تفاوت میکند. به طور مانند، در پادشا وزیرک جهت دارای فرورفتگی بجول “دزد” و جهت برجستهاش “دلداده” نامیده میشود. اگر بجول را طوری روی زمین قرار دهیم که جهت فرورفتهاش روی زمین و اقبال شاخکدار آن رو به جلو باشد، جهت چپ آن “پادشاه”، و جهت راست آن “وزیر” نامیده میشود. در بازی “کار پیشهی …” که در واقع نوعی تفأل طنز هست نیز همین نامها به کار برده میشود. اما در بازی “سه مجول” (سه قاب / سه قاپ)، و بازییی که صرفاً  “بجول بازی” خوانده می‌شود، وجه شاه آن “اسب”، وجه وزیر آن “خر”، وجه دلداده آن ” پُک” (pok) و وجه دزد آن “جک” (jek) خوانده می‌شود. جک و پک در واقع همان “جیک” و “بُک” (bok) پارسی هست.

شیوه‌ی انجام “پادشا وزیرک” بدین ترتیب بود که بچه‌ها دور هم می‌نشستند و هرکدام به نوبت بجولی را که از قبل آماده کرده بودند، در دست گرفته و مثل کچل در بازی نرد، آن را در دست تکان داده وبه وسط موقعیت بازی می انداختند. این عمل آن قدر ادامه می یافت که یک نفر ” پادشاه” بیاورد و تکلیف سرگروه بازی که پادشاه خوانده می شد، روشن شود. بعد، سایر بازیکنان به انداختن بجول ادامه می دادند تا وزیر هم مشخص شود. شاه و وزیر که انتخاب می شدند، اصل بازی ابتدا می شد و در حالی که این دو نفر از انداختن بجول معاف بودند، بقیه به نوبت آنقدر به انداختن بجول ادامه می دادند تا یک نفر ” دزد” بیاورد. وقتی که دزد مشخص می شد، وزیر خطاب به پادشاه می گفت:” قبله خردمند، دزدی گرفتم”. پادشاه خطاب به دزد می گفت:” چرا پسر دزدی می کردی؟” و دزد جواب می داد که” خرجی نداشتم”. و پادشاه با لحنی خشم آلود می گفت:” مگر نمی دانی که دزدی جرم هست و تقاص دارد؟” و در حالی که دزد سکوت اختیار می کرد، پادشاه حکم مجازاتش را صادر می کرد و وزیر هم مأمور اجرای حکم می شد. تقاص ها طوری معین‌کردن می شد که بازیکن ها از عهده ی انجامش برآیند.

مثلا به دزد دستور داده می شد که برود دستانش را در نهر قنات یا حوضی که در آن نزدیکی قرار داشت خیس کند و برگردد. از لحظه ی ابتدا اجرای حکم، وزیر با دستمال، کلاه یا هر وسیله ی دیگری که در اختیار داشت ابتدا می کرد به ضربه زدن به پشت دزد و دزد هم سعی می کرد از دست وزیر عقب‌نشینی کند و هرچه زودتر دستور پادشاه را عملی سازد و به موقعیت بازی باز گردد. تندی ضربه ها به انصاف وزیر بستگی داشت. گاهی پادشاه احکام جالبی صادر می کرد که مایه ی خنده بازیکنان می شد. مثلاً به دزد دستور داده می شد که برود و درب منزل فلان همسایه را بزند و پس از آن که جوابی از داخل منزل شنیده شود، سوٌالی از او بپرسد و جوابش را بیاورد. در پایان مدت اجرای حکم، دزد بد اقبال همچنان زیر ضربات سبک و سنگین وزیر قرار داشت. و بازی همین طور ادامه می‌یافت.

منبع:rasekhoon.net