قالی اردبیل یک سند تاریخی نیز محسوب می‌شود
قالی اردبیل یکی از قدیمی‌ترین، مهم‌ترین و استثنایی‌ترین قالی‌های جهان میباشد. البته اهمیت قالی اردبیل تنها به دلیل قدمت و زیبایی آن نیست بلکه به دلیل روایتگری یکی از مهم‌ترین زمان تاریخی ایران‌زمین میباشد.
قالی اردبیل یک جفت قالی ایرانی نفیس با محبوبیت جهانی میباشد که در زمان پادشاهی شاه تهماسب صفوی برای مقبره جدش بافته شده‌بود. اکنون یکی از آنها در مالکیت موزهٔ ویکتوریا و آلبرت لندن و دیگری در موزه هنر شهرستان لس‌آنجلس نگهداری می‌شود.
این قالی از نظر طرح و بافت یکی از نفیس‌ترین و مشهورترین قالی‌های جهان میباشد که در لیست ۵۰ تاثیر شاهکار هنری برگزیده جهان قرار گرفته‌میباشد. کارشناسان آثار هنری، این فرش را با بازي کردن نقش و نگاره‌های زیبای آن، یک تاثیر هنری انتزاعی منحصربه‌شخص می‌دانند که از نظر سطح هنری با نقاشی‌های انتزاعی قرن حاضر تساوی می‌کند. هسته مرکزی گروه قالی‌های ترنجدان میباشد.
قالی اردبیل یک سند تاریخی نیز محسوب می‌شود زیرا دارای زمان و امضا میباشد و در سال ۹۱۸ خورشیدی (۹۴۶ ه.ق / ۱۵۳۹ میلادی) در سیزدهمین سال پادشاهی شاه تهماسب بافته شده‌میباشد. تار و پود آن ابریشمی میباشد و گره‌های پارسی دارد. در هر اینچ مربع آن حدود ۱۷×۱۹ گره وجود دارد. برخلاف دیگر قالی‌های مشهور آن روزگار، این قالی طرحی آرام دارد و نگاره‌های جانوران و انسان بر آن بازي کردن نقش نشده‌میباشد زیرا برای استفاده در مکانی مقدس بافته شده بود.
قالی اردبیل یکی از قدیمی‌ترین، مهم‌ترین و استثنایی‌ترین قالی‌های جهان میباشد
این قالی مشهور از آن سمت قالی اردبیل نامیده می‌شود که از مسجدی واقع در مصلّی اردبیل که شاه اسماعیل و جد او شیخ صفی الدین (که سلسله صفویه نام خود را از او گرفته) مدفون شده‌اند، به دست آمده‌میباشد. این قالی بنا به توصیه ویلیام موریساز شرکت ونیست رابینسون خریداری شد که شرکت مزبور آن را از شرکت زیگلر واقع در تبریز خریده بود.
قالی بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی که در بعضی از کتابهای معتبر ایرانی و خارجی به نام قالی مسجد اردبیل از آن یاد شده، با نام قالی شیخ صفی که در جهان یا “فرش اردبیل” محبوبیت یافته، قصه درازی تا آمدن به سالن گالری “جمیل” در موزه ویکتوریا و آلبرت دارد.
این قالی‌ها احیانا به‌دستور شاه تهماسب اول بافته شدند و به‌محض اتمام کارشان در سال سیزدهم زمامداری او در کف تالار قندیل‌منزل حرم شیخ صفی‌الدین اردبیلی گسترده شدند. در سال ۱۸۴۰ میلادی در اردبیل زلزله‌ای رخ می‌دهد که سبب نابسامانی مقبره شیخ صفی و صدمه به قالی‌ها می‌شود.
متولیان حرم در جستجوی راهی برای فراهم کردن هزینه‌های بازسازی، به‌دامان شرکت انگلیسی “زیگلر و شرکا” می‌افتند که در آن روزگار دستی در کار تجارت قالی داشت و مرکز آن در منچستر بود. زیگلر قالی ها را به 80 تومان خرید و در اندک زمانی از ایران خارج کرد و در این سو متولیان مقبره هم یا اقدام برای بازسازی و پوشاندن طاق قندیل‌منزل، بازي کردن نقش قدیمی آن را هم از بین بردند.
قالی شیخ صفی
“زیگلر و شرکا” قالی ها را به سرعت به انگلستان منتقل کرد و آن رابه‌دست تعمیر‌گران صبوری سپرد که در روندی آرام و مطمئن، هردوی فرش‌ها را بازسازی و بازیابی کردند. صد البته در این میانه مشکلی بروز کرد: از کارگاه تعمیر دو قالی بیرون آمد که دیگر جفت و همسان نبودند.
از حاشیه یکی برای تعمیر دیگری استفاده شده بود و عاقبت این فرآیند، تولد دوباره یک فرش کامل و یک قالی بدون حاشیه بود. والبته که این قالی ها با همین شرایط هم خواهان انبوه داشتند و چندین دست چرخیدند تا اینکه شرکت “وینسنت رابینسون و شرکا” در سال 1892 فرش بزرگتر را به فروش‌ارزان گذاشت. ویلیام موریس کارشناس و نویسنده معروف (که در ایران هم آثار ادبی‌اش شناخته شده میباشد) در این روزگار قالی را دید و آن را “تحیر آور و بی‌نظیر” توصیف کرد و مسئولان موزه ویکتوریا و آلبرت را به خریدش واداشت.
منابع مالی گردآوردن شد و موزه ویکتوریا و آلبرت پس از کشاکش انبوه بالاخره در سال 1893 قالی بزرگتر را به بها 2000 پوند استرلینگ خرید و آن را به دیوارهای گالری‌های خود آویخت. بازي کردن نقش‌های تحیر‌انگیز و بی‌مشابه این قالی از همان روزگار الهام بخش بسیاری از هنرمندان اروپایی بوده و رد پای کپی‌های این قالی تا اتاق کار هیتلر هم رسیده بود.
اما بخت قالی کوچک تا سال‌ها نامعلوم باقی ماند تا اینکه در سال 1953 بالاخره این قالی دوم هم سر از دهلیزهای یک خانواده سریال‌دار ناشناس درآورد که آن را به موزه لوس آنجلس کانتی اهدا کردند. موزه ویکتوریا و آلبرت در سال‌های انتهایی قرن گذشته قالی شیخ صفی را از دیوار پایین آورد و در سال 2006 یک محافظ و قاب ویژه برای آن ساخته شد تا ضمن حفظ از صدمه‌های احتمالی، امکان بازبینی مفید و درست آن وجود داشته باشد.
این قالی نهایت لطافت و زیبایی هنر قالی‌بافی ایرانیان را به نمایش می‌گذارد
مشخصه‌ها قالی اردبیل:
این قالی نهایت لطافت و زیبایی هنر قالی‌بافی ایرانیان را به نمایش می‌گذارد.
تار قالی از جنس ابریشم و گره‌های آن از جنس پشم و در ۱۰ رنگ مختلف بافته شده‌اند.
در انتهای یکی از قالی‌ها زمان اتمام قالی سال ۹۴۶ قمری در کنار بافنده آن مقصد کاشانی بافته‌شده میباشد.
نخ‌های قالی تماماً با مواد طبیعی مشابه پوست انار رنگ شده‌اند. در این قالی پشم بیشتر از ابرایشم به کار گرفته شده چرا که پشم رنگ را بهتر به خود می‌گیرد.
۱۰ قالی‌باف همزمان به‌طور ۲۴ ساعته بر روی قالی کار می‌کردند تا در روزگار مقرر به اتمام برسد.
نخ‌های قالی تماماً با مواد طبیعی مشابه پوست انار رنگ شده‌اند
در این قالی در هر اینچ مربع ۳۴۰ گره (۵۳۰۰ گره در ۱۰ سانتی‌متر مربع) زده‌شده که نشانی بر لطافت و تمرکزفکر بالا آن میباشد. بد نیست بدانید که فرش‌های امروزی بین ۱۶۰-۸۰ گره در هر اینچ مربع دارند. در حقیقت این تراکم بالای گره‌ها در قالی‌های اردبیل سبب زیبایی آنها شده میباشد.
طول این جفت قالی‌ها 11متر و 52 سانتی‌متر و عرض آنها 5 و 34 سانتی‌متر بوده و استاد مقصود کاشانی در ساخت هرکدام 33 میلیون گره پارسی زده بود. روی این فرش‌ها بیت “جز آستان توام در جهان پناهی نیست. سر مرا بجز این در، حواله گاهی نیست” بازي کردن نقش بسته و استاد مقصود کاشانی امضای خود را هم با ذکر “بنده” پای این تاثیر بی‌نظیر خود گذاشته بود. و البته آنچه مهمتر از همه بوده، درج سال اتمام این کار به “سنه 946 قمری” میباشد که حوالی سال 918 شمسی و دهه چهارم قرن 16 میلادی را نشان می‌دهد.
منبع: بیتوته
